بررسی فرایند شکل‌گیری سلسله‌مراتب روحانیت در عصر ساسانی

در حکومت ساسانی که بر پایه دین و شاهی بنا شده بود، روحانیان، مروج و مبلغ دین زرتشت بودند. آن‌ها بازوی شاهان ساسانی در گردآوری اوستا، اصلاح گاهشماری، تأسیس آتشکده‌ها، اعزام روحانیان و سرکوب ادیان غیرزرتشتی و بدعت‌گذاران بودند. معمولاً معتقدند که دستگاه روحانیت ساسانی، از همان آغاز دارای ساختاری تشکیلاتی و نظام‌مند بوده؛ اما به‌نظر می‌رسد روحانیت ساسانی فرایندی درازمدت را برای تشکیلاتی شدن و تمایز میان مقام‌ها و وظایف پشت‌سر گذاشته بوده است. نقطه آغاز این فرایند، اقدامات کرتیر بود که باعث حضور پررنگ و مقتدرانه روحانیان و سلسله‌مراتب آن‌ها در پادشاهی ساسانی شد و نقطه اوج آن در زمان کواد و خسروانوشیروان بود که موجب شد تشکیلات و سلسله‌مراتب اداری روحانیت ساسانی شکل نهایی به خود بگیرد. این فرایند و تشکیلات و سازوکار آن، مبتنی بر الگوی قدرت پادشاهی و تابعی از رویدادهای سیاسی، دینی و اجتماعی بود. این مقاله با تکیه بر سنگ‌نوشته‌ها، مُهرها و متون پهلوی بازمانده از دوران ساسانی و گزارش‌های نویسندگان ایرانی و عرب، بر آن است تا به بررسی فرایند شکل‌گیری سلسله‌مراتب و تشکیلات روحانیت عصر ساسانی بپردازد